Mekanika Kuantikoa eta Roger Penrose (segida)

Hasierarako, ikus Mekanika Kuantikoa eta Roger Penrose

Segida:

1980ko hamarkada

(i) Zenbait mugarri

Orain dela 30 urte Montrealeko McGill University-n zientziaren filosofiaz eta metodologiaz beteta eta aseta egonda, mekanika kuantikoari [4] (aspaldiko zaletasunari) eta ekonomiari (beharrizanari) lotu nintzaien [5].

John Kenneth Galbraith-ek argitaratutako guztia arakatu nuen[6], baita zenbait ekonomialari erradikal amerikarren (Samuel Bowles [7], batez ere) lan interesgarri askotxo ere. Galbraith aukeratu nuen bera Sobietar Batasunekoek aspaldian gonbidatu zutelako bere teoriak esplika ziezazkien. Ezaguna neukan, beste aldetik, zer-nolako aireak mugitzen ziren hainbat ezker abertzale ofizialen inguruan.

Maila akademikoan egindakoak ez dit ezertarako balioa. Alderantziz, UPV-ko jauntxo txikiak nire kontra egon dira erabat, ezker abertzale zenbait ortodoxorentzat sozial demokrata hutsa (sic) izan omen nintzen bitartean. Ekonomiari buruz idatzitakoa eta argitaratutako lan guztiek ez bide dute deus balio. Okerragoa oraindik, UPV-ko jaunxkilek, beren lagun leialen laguntza ederrarekin batera, ifernura kondenatu nahi izan ninduten, irakasle oso sumisoak, mantsoak, otzanak eta kontrolatzeko errazak (eta inolako esperientziarik eta curriculumik gabe!) beren menpe aukeratuz eta ezarriz.

Hortaz, Euskal Herrira itzulita, Montrealen ikasitako eta ikusitako, batez ere Nikaraguari buruzkoa, praktikan jarri nahi izan nuen hainbat hitzaldi eta ikastaro emanez, baita artikuluak plazaratuz ere [8]. Nazioarteko mailan, Nikaraguako ekonomia mistoa, demokrazia parte hartzailea, eta abar luzetxoa ziren aldarrikatutakoak. Politak izan ziren 1980ko hamarkadako urte haiek gure alabatxoak hazten ziren artean [9].

Oharrak:

[4] Aurreko lanean (Mekanika Kuantikoa eta Roger Penrose) ikusitakoa

[5] Ekonomia izan da aspalditik ikertutako arloa. Bilboko Ingeniarien Goi Eskola Teknikoan 1982an aurkezturiko tesian jadanik garapenaren inguruan egondako zenbait eztabaida ekonomiko, ekologiko eta politiko ukitu nituen (T. W. Adorno, K. Axelos, M. Bosquet -A. Gorz-, C. Castoriadis, B. Commoner, J. Habermans, I. Illch, H. Lefevre, H. Marcuse, E. J. Mishan, eta abar luzetxoa). Aurretik oso ezagunak nituen ekonomian autore batzuek emandako hainbat ekarpen (P. M. Sweezy eta P. Baran, A. Emmanuel, S. Amin, Ch. Bettelheim, A. G. Frank, E. Mandel, N. Poulantzas,…) eta bereziki nolabaiteko marxismo libertarioa bultzatu nahi zutenen lanak (K. Korch, P. Mattick, A. Pannekoek, …). Baina Montrealen lotu nintzaion ekonomiari era ‘formal’ batez.

[6] Ondorioz, Galbraith-en liburuxka bat itzuli nuen: Ia guztientzako ekonomi gidaliburua, UEU, 1988:

Ia guztientzako ekonomi gidaliburua (Itzulpena) —> deskargatu

[7] Ikus bereziki Beyond the wasteland eta After the wasteland.  Bowles-en inguruan ikasitakoa, hitzaurre berriarekin, era digitalean argitaratu da: ikus Acción Nacionalista Vasca-Eusko Abertzale Ekintzaren ildotik: https://www.scribd.com/document/394532010/Accion-Nacionalista-Vasca-Eusko-Abertzale-Ekintzaren-Ildotik.

[8] Ikus, besteak beste, RIEV aldizkarian argitaratutako Technoethics (1986), Planning and risk (1987), Human needs and development (1988), eta Economics and planning (1988); Contextos aldizkarian argitaratutako Economics and systems (1986); eta Suplemento de Ciencia delakoan publikatutako Towards a democratic economic planning (1987). Euskaraz egindakoak ere: ikus Larrun aldizkaria (1986ko 5. zenb., 1987ko 6. eta 8. zenb., 1989ko 9. zenb. eta 1991ko 10. zenb.).

[9] Denbora hartan A. Nove-ren lanak ere izan nituen laguntzaile (batez ere Socialism, economics and development eta The economics of feasible socialism). Ikus Larrun aldizkaria (1989ko 9. zenb.).

Segida osoa aipatutako lanean ikus daiteke: Zenbait mugarri

Bi mundu bi ikuspegi

(1993an argitaratua)

Miresten ditudan bakarrak lehengo eta oraingo zientzi gizon eta emakumeak dira, ez inongo politikaririk. Gizon eta emakume horien artean, agian gehien harritzen nautenak Bohr eta Einstein dira. Bi gizon erraldoi horien artean ikaragarrizko eztabaida zientifiko egon zen. Izan ere, Bohr eta beste zenbaitek asmaturiko Mekanika Kuantikoaren aurka, Einstein altxatu zen behin eta berriz, teoria hori osoa ez zelakoan eta beste bat eraiki nahiz. Einstein-ek zenbait experimentu imajinatu asmatu zuen. Agian ezagunena, Einstein-Podolski-Rosen paradoxa dateke,1935an argitaratua. Paradoxa horren bidez frogatu nahi zen edozein partikulak ba dauzkala, une berean, posizio eta momentu lineal (abiadura, nahi bada) zehatz eta konkretuak. Urteak pasa dira experimentu horren alde eta kontrako argudioak emanik, eta bakarrik joan den hamarkadan, 1982an hain zuzen ere, frogatu egin da, behin betiko, Bohr-ek arrazoia zeukala, eta mundu kuantikoan, “kuantoi”baten posizioa zehazki ezagutzen bada, momentu lineala (edo abiadura) ezezaguna dela erabat. Horrek Heisenberg-en desberdintzei arlo kuantikoan aparteko garrantzia ematen die. Hau da, mundu horretan agertzen diren fenomenoak bereziak dira eta gure mundu klasikoan erabiltzen ditugun kategoriak aplikaezinak dira mundu kuantikoan.

Argi dago, mundu politikoa ez dela Fisikan ikertzen dena. Analogiaz edo, zertxobait esatera ausartuko nintzateke, zeren mundu politikoan ere arloak eta marko ezberdinak baitaude. Kasurako, Urliak esan dezake oraingo marko politikoarekin, zeinaren bitartez Hego Euskal Herria bitan zatiturik dagoen, independentziarantz abia daitekeela. Hau da, Autonomi Estatutua eta Hobakuntza Forala direla medio, hots, bi arlo oso konkretuok direla bide, zeintzu, marko orokorrean, Espainiar Konstituzioak babesten (zentzu guztietan) dituen, Euskal Herriaren independentziarantz abia daitekeela.

Mekanika Kuantikoaren eta Mekanika Klasikoaren artean gertatzen denaren antzera, politika mailan ere antzeko zerbait agertzen da. Mekanika Kuantikoaren mundua ezin iker eta azal daiteke Fisika Klasikoa erabiliz. Halaber, Euskal Herriaren independentzia ezin koka daiteke Espainiar Konstituzioaren marko legalean, beste marko bat behar du, zeina, definizioz, Estatutuaren marko eta Hobakuntza Foralaren markotik kanpo dagoen. Hori holaxe dela frogatzeko, ez dut uste Bohr bat edo eta Einstein bat behar ditugunik.

Lehengo parekatzeari jarraituz esan dezakegunez, Estatutua edo eta Hobakuntza Forala ongi finka badaitez, orduan independentzia ezinezkoa izanen dela. Eta alderantziz, independentzia ongi zehatz badezagu, ezinezkoa izanen dela Estatutua (edo eta Hobakuntza Forala) finkatzea.

Arazoa, beraz, ez da abiapuntua zer nolakoa izanen den. Kontua da, independentziaren eta autonomiaren munduak bi mundu desberdin direla, zeinak bere ikuspegi berezi eta aldaezinarekin. Arlo batean agertzen diren ezaugarriak, ezin neur daitezke bestean daudenekin. Bi kategori mota desberdinetako bi arlo desberdinak dira. Bata bestearekin neurtzea, zirkulua karratu bilakatzea litzateke, eta hori, ume guztiok dakitenez, ezinezkoa da.

Are okerrago litzateke, “geroko gero” delako hartan ibili nahi izatea. Halako zerbait, alegia: ongi zehatz ditzagun Estatutua eta Hobakuntza Forala, eta gero (noiz?) lotuko gatzaizkio independentziari. Argudiatzeko (?) era hau, demagogia hutsa besterik ez da.

Argi gera bedi, behin betiko, Mekanika Kuantikoan gertatzen den antzera, bi mundu desberdinen aurrean aurkitzen garela, eta batetik bestera iragaitera ezinezkoa dela, malgrè zenbait politikero.

Gauza bertsua esan daiteke legitimotasunaz eta legaltasunaz. Ohizko maila super-ofizialean eta super-ortodoxoan, esan behar da, autodeterminazio eskubidea eskubide demokratikoa dela, eta bera onartzen ez duen sistema ez dela sistema demokratikoa. Halaber, eskubide hori herri oso bati dagokiola, eta ez inolako alderdiri. Beraz, legitimotasunaz hitz egiten denean, argi izan bedi, autodeterminazio-eskubidea herri osoari dagokiola. Autodeterminazio-eskubidea lortzen ez duen bitartean, herri horrek har ditzakeen bide guztiak zilegiak dira, legitimoak dira, nahiz eta batzu, marko kontretu batetan, ezlegaltzat hartuak izan. Legaltasuna Estatuak (Estatuek) markatzen duen (duten) bitartean, (autodeterminazioarekiko) legitimotasuna herriari dagokio ez inolako alderdiri, ez eta alderdi-zopa edo eta porrusaldari ere.

Barka nazatela Bohr-ek eta Einstein-ek beraien izenak erabiltzearren, baina politikeroen eta kazetari kaxkarren ausartkeria gehiegixkoa dela uste dut.

Bukatzeko edo

Beranduago, DTM delakoari, alegia Diru Teoria Modernoari lotu nintzaion, ikus Zenbait mugarri.

2000ko hamarkada

… hamarkada horren erditik, Modern Money Theory, alegia MMT-ko (hots, DTM) autoreekin aritu naiz lanean…

Izan ere, hasieran Michael Hudson izan nuen gogaide, haren lanak eta laguntza. Geroxeago Randall Wray-ren eta Stephanie Kelton-en lanak gehi, 2009tik aurrera, Bill Mitchell-en eta Pavlina Tcherneva-renak ere.

Baina, tarte luzetxo horretan, bereziki Warner Mosler izan dut gidari.