Mekanika Kuantikoa eta Roger Penrose

(Ohar batzuk)

Albisteak:

(1) (https://twitter.com/NobelPrize/status/1313419698789404672)

2020 urr. 6

(2) https://twitter.com/NobelPrize/status/1313525633570533376

2020 urr. 6

Mekanika Kuantikoa: hobby-z haratago

(i) Zenbait mugarri

Orain dela 30 urte Montrealeko McGill University-n zientziaren filosofiaz eta metodologiaz beteta eta aseta egonda, mekanika kuantikoari[4] (aspaldiko zaletasunari) eta ekonomiari (beharrizanari) lotu nintzaien[5].

[4]  Ikus http://www.zientzia.net/artikulua.asp?Artik_kod=10761;  http://www.elhuyar.org/elhuyar_aldizkaria/pdf/Elhuyar-48-04.pdf; http://www.elhuyar.org/elhuyar_aldizkaria/pdf/Elhuyar-48-01.pdf; http://www.elhuyar.org/elhuyar_aldizkaria/pdf/Elhuyar-49-08.pdf; http://www.elhuyar.org/elhuyar_aldizkaria/pdf/Elhuyar-56-04.pdf.

Halaber, ikus Mekanika kuantikoaren zenbait berezitasun (1993). Bilbo: UEU: Mekanika Kuantikoaren zenbait berezitasun

[5] Ekonomia izan da aspalditik ikertutako arloa. Bilboko Ingeniarien Goi Eskola Teknikoan 1982an aurkezturiko tesian jadanik garapenaren inguruan egondako zenbait eztabaida ekonomiko, ekologiko eta politiko ukitu nituen (T. W. Adorno, K. Axelos, M. Bosquet -A. Gorz-, C. Castoriadis, B. Commoner, J. Habermans, I. Illch, H. Lefevre, H. Marcuse, E. J. Mishan, eta abar luzetxoa). Aurretik oso ezagunak nituen ekonomian autore batzuek emandako hainbat ekarpen (P. M. Sweezy eta P. Baran, A. Emmanuel, S. Amin, Ch. Bettelheim, A. G. Frank, E. Mandel, N. Poulantzas,…) eta bereziki nolabaiteko marxismo libertarioa bultzatu nahi zutenen lanak (K. Korch, P. Mattick, A. Pannekoek, …). Baina Montrealen lotu nintzaion ekonomiari era ‘formal’ batez.

(ii) Grabitate kuantikoa eta Diru Teoria Modernoa, Grezia tartean

1993an argitaratutako liburuxka:

Mekanika Kuantikoaren zenbait berezitasun

Roger Penrose dela eta, zenbait aipu:

(a) “… [erakusten dute] Mekanika Kuantikoaren interpretatzean zer garrantzitsu den potentzialki posiblearen eta gertatuaren arteko bereiztea. Erakutsi ere egiten dute uhin-funtzioa ez dela eremu erreal bat eta beraren bapateko aldaketa (projekzioa) ez dela eremu baten aldaketaren antzeko prozesu fisikoa[4]. Prozesu fisiko bat benetan elkarturik dago egindako experimentuarekin, baina prozesu horrek soilik zeharka eragiten dio uhin-funtzioari, alegia, probabilitate-arazoaren birformulazioa behartuz…” (87or.)

“[4] Penrose-k dioenez (PE 89), Mekanika Kuantikoa teoria objektiboa da. Penrose, errealista izanik, Mekanika Kuantikoari interpretazio objektiboa ematen saiatu da (PE 89, 6. atalean). Gainera, modu erabat objektibo batez, ez du lotu nahi, neurketa-prozesuan azaltzen den uhin-paketearen laburketa mikro-makroaren arteko elkarrekintzaren batekin (Cini-k eta abarrek nahi duten modura), teoria sakonagoarekin baizik: Grabitazio Kuantikoarekin, alegia. Penrose-k (PE 86) uste du, zulo beltzen sortzearen eta uhin-paketearen laburketaren artean elkarrekintzaren batek egon behar duela.” (91 or.)

(b) “(6) Uhin-funtzioa ahalbide-potentzial kontzeptuari dagokio (…) (Probabilitateaeta balio estatistikoak ez dira gauza bera. Azken hauek,experimentuen bidez lorturik, teorian erabiltzen den probabilitate-kontzeptua baieztatzen edo ukatzen dute).” (127or.)

“(7) Kasu, Cini-k egindako lanean (CI 83) erakutsi nahi da, autobalioetara, aparatu eta sistemaren elkarrekintza dela bide, egoeren gainezarmena projektatzen dela, zeina Schrödinger-enekuazioak berak determinatzen duen. Hori horrela balitz, gure bertsioak ez luke ezer balioko. Penrose-rekin batera (PE 89) diogun ezen, uhin-paketearen laburketaren prozesua Schrödinger-en ekuaziotik ateratzea ezinezkoa dela. Hain zuzen ere, Schrödinger-en ekuazio lineala simetria denboralekoa den birtartean, uhin-paketearen kolapsoak ez du lagatzen ezelako simetria denboralik.” (127-128 orr.)

(c) “Weinberg-en ustez (WB 93, 51. or), Naturari buruz gaur egun dugun ezagueraren barnean, etor daitekeen “azken teorian” iraungo duen ezer badago, hori Mekanika Kuantikoa da. Beraren eritziz, etorkizunean ere Mekanika Kuantikoak “azken teoriaren ezaugarri baliodun” izaten segituko du (WB 93, 70. or).

Penrose-ren aburuz (PE 93), aldiz, teoria kuantikoak aldaketa garrantzitsuak jasan beharko ditu, “azken teoriaren” aukera eduki ahal izateko.

Lan hau ia bukatzear zegoenean, Penrose-ren liburua (PE 89) irakurtzeko parada izan dut. Liburu horretaz zertxobait aipatu da. Dena den, fisikari euskaldun gazteari gomendioren bat ematekotan, Penrose-ren aldekoa litzateke. Egia da, Grabitazio Kuantikoaren teoriarik ez dagoela. Baina azken teoriaren antzekorik ezagut baledi, Penrose-k aipaturiko ildotik etor liteke. Bien bitartean, errealistok Mekanika Kuantikoa era errealista batez “interpretatu” besterik ez dugu egin.

Kontua da Mekanika Kuantikoan gertatzen diren probabilitateen arteko interferentzia ez dela existitzen Mekanika Klasikoan. Hala ere, Mekanika Kuantikoa baieztatu egin dute hamaika experimentuk, garrantzitsuenak, beharbada, Paris-en, 1982an, gauzatutakoak izanik (AS82a, AS 82b).

Gainezarmen-printzipioa da koerlazio kuantikoen erantzulea. Guk printzipio hori naturaren legetzat onartu behar dugu, argiaren abiadura konstantea dela onartzen dugun bezalaxe.” ( 132 o.)

(d) PE, Penrose bibliografian (139 or.):

PE 86 Penrose, R. (1986), Gravity and State Vector Reduction, in C. S. Isham and R. Penrose (ed.) Quantum Concepts in Space and Time. Oxford: Oxford University Press.

PE 89 Penrose, R. (1989) The Emperor’s New Mind. Oxford: Oxford University Press.

PE 93 Penrose, R. (1993) Nature’s Biggest Secret, New York Review of Books, vol. XL, W.17: 78-82.