Pruden Gartzia
2022ko abuztua
HUXLEY, Aldous, The Devils of Loudun, Great Britain: Penguin Books, 1973 [1952], 329 or.
Lagun batek utzi zidan liburua, ez lehenago esan barik asko gustatuko zitzaidala. Gaia ere kontatu zidan, alegia, XVII. mendean, Frantziako Loudun hirian komentu bateko mojek salatzen dute deabruak haietaz jabetu direla, gorputzaren barruan dituztela hamaika deabru era guztietako pentsamendu lizunak eragiten dizkietenak, eta hiriko parrokoa dela posesio horien antolatzaile nagusia, azti gaiztoa baita, Satanari saldua. Ondorioz, agintariek esku hartzen dute eta delako apaiza auziperatu, errudun deklaratu eta sutan erre hiriko plaza nagusian. Gertakariak historikoak dira guztiz, baina Aldous Huxley-ren kontaketan bestelako kontsiderazio filosofiko eta teologikoak ere barneratzen dira. Eta bikain idatzia dela ere esan zidan, erraz irakurriko nuela ingelesez egon arren. Liburua hartu eta guztia egia dela egiaztatu nuen. Orain erabaki dut irakurketa horrek eragin dizkidan hausnarketak zuei helaraztea. Horra.
I
Aipagai dugun liburua ez da eleberri bat, Historia edo Filosofiako saiakera bat baizik, baina nobela bat bezala dago idatzia, biziki erraz irakurtzeko moduan eta hari narratibo bakar bati segituz ia beti, tarteka hausnarketa filosofiko asko sartzen badira ere, baina hari nagusia sekula oztopatu barik. Bon, azken kapituluetan agian bai, horiek apur bat desberdinak dira, eta baita ere bukaerako eranskina (“Appendix”) testu beregain bat bezala irakur daitekeena eta, nire uste apalean, liburuko zatirik distiratsuena dena, baina funtsean gertakari historiko baten kontakizuna da esku artean duguna.
Kosta egin zitzaidan liburuan sartzea. Beharbada egilea Huxley izanik, denbora guztian neukan Bai mundu berria-ren mamua gogoan eta zaila zitzaidan Urbain Grandier apaiz jaunaren gorabeheratan nire burua interesatzea. Baina azkenean, gero eta tiradizo handiagoa sentitu nuen pertsonaiarekiko. Zeren Grandier da liburuko zinezko heroia, pertsonaia nagusia (lehen erdian behintzat, bai), magnetismo ukaezin baten jabea. Nola aipatu bi lerrotan? Hara, batetik triunfatzaile hutsaren ispulu nabarmena da, polita, apaina, sotila, argia, jantzia, dotorea, berritsua eta pertxenta, XVII. mendeko play boy bat, lotsagabea, harroa, jagia, hanpurusa, handiosa, arranditsua eta urguilutsua. Argia eta landua, ororen buru. Hots, den-dena dauka garaile ziniko bihozgabe bat izateko… baina ez da ziniko bat, ez, bere heriotzaren tenore latzean frogatuko duen bezala.
Baina, bitartean? Apaiza izan arren, gai da bere lagunik onenaren alaba seduzitu, haurdun utzi eta kupidarik gabe bere zorte gaiztora abandonatzeko, aldi berean beste mila eta bat amorante eta maitakeria izateko han eta hemen, areago, bere grinaren menpean erori nahi ez duen alargun batekin sasi-ezkontza bat irudikatzeko… bai, ezkontza bat zeinetan bera den, aldi berean, ezkongaia eta zeremoniaren burua, ezkontzailea, nolabait esanda, eta hori aurrez apaizen ezkontzari buruzko Teologiako traktatu bat eskuz idatzita eta hari erakutsita, zeinaren arabera ez den bekatu apaiz bat sekretuki ezkontzea. Seduzitzaile bikain bat, hitz batez esanda, nahi duen oro eskuratzen duena irrifarre goxo eta ele eder zenbaiten ostean, ezezkorik sekulan onartu gabe. Eta kontua aldats-gora jartzen denean, ederki dakiena disimulatzen. Hori guztia igandero pulpitutik sermoi eredugarriak predikatzen dituen bitartean, hiriko jende onak erabat xarmatuta dituzten hitzaldi bertutetsuak, halaber. Hots, parroko jauna, gezurti lotsagabe bat hiri osoa menpean hartuta daukana.
Osoa? Han eta hemen etsaiak sortzen zaizkio, kaltetuak izan direnak edo, beste barik, haren eskua eta arrakasta ontzat ematen ez dituztenak. Bekaizti hutsak batzuetan, baina bestelakorik ere, ziur aski. Guztien ahaleginak porrokatzen ditu behin eta berriro, Parisen edo Bordelen, epaitegi zibiletan edo gotzaindegiko aldirietan dauzkan kontaktu politiko bikainei esker. Baina denbora kontua besterik ez zen, lehenago edo geroago, bideratu ezin izango zuen auziren baten bueltan bere burua nahastuta ikustea. Eta orduan iritsi zen moja-komentuaren afera.
II
Urte horietan Santa Urtsula ordenako mojek komentu berri bat zabaldu zuten Loudunen. Ez zen desafio erraza populazioaren erdia protestantea zen leku batean, baina hasiera batean dena ondo joan zen: lehen ama superiorak goi mailako kontaktuak zituen Gortean eta noblezian, eta hiriko burgesak laster hasi ziren beren alabak hara igortzen hezkuntza egoki bat jasotzera, barnetegira. Primeran. Baina laster lehen superiorra beste hiri batera igorri zuten eta berri bat izendatu zuten, Joana Aingeruetakoa, hain zuzen ere istorio honen bigarren protagonista nagusia izan zena. Hogeita bost urte besterik ez zituen eta, baita ere aitoren alaba zen arren, ez zen aurrekoa bezain maila garaiekoa. Dena den, hori ez zen eragozpena izan hamazazpi mojen komunitateko nagusi absolutua bilakatzeko.
Hasiera batean ez zen ezer berezirik nabaritu, baina bost bat urte zeramanean karguan Moussaut kalonjea, hots, komentuaren gaineko ardura zeukan kapilaua, hil zen, eta beharrezkoa zen beste bat hautatzea. Soeur Joanak Loudungo parrokoari eskaini zion postua, hots, arestian aipatu dugun Grandier apaizari, baina honek ez zuen onartu. Huxleyen kontakizunaren puntu kritiko batean gaude: gure autorearen arabera Joana zoroki maiteminduta zegoen apaiz play boy-arekin, hura inoiz buruz buru ikusi barik ere, baina haren balentria erotikoak ezagunak zitzaizkion hirian hedatzen ziren esamesen bitartez eta grina ero bat eragin zioten. Benetan horrela gertatu ziren gauzak? Huxleyk horrela aurkezten ditu, eta badirudi gaiari buruzko ezagutza historiko xehe-xehea daukala. Edonola ere, une horretan hasi zen poltergeistaren lana, hitz honek gure gaur egungo kultura zinematografikoan duen adiera estriktoan: gauaz, izara zuri batez jantzitako iratxo baten bisita logeletan, hango ateak artoski itxita egon arren; esku izoztuen ferekak lo zeudenen musuetan; ganbaratik, ahuen isilak eta kateen hotsa, arrastaka bezala; barnetegiko neskatxak esnatu eta intzirika hasten ziren, gau batean bai eta hurrengoan ere bai. Komentu osoa panikoaren menpe sartu zen. Zer egin?
Kapilau berriak, Mignon kalonjeak, guztia argitzen zuen azalpena aurkitu zuen: komentuko mojak deabruen menpean zeuden, posedituak. Bai, Orotariko Euskal Hiztegiaren arabera zehazki horrela esaten da euskaraz, deabruak posedituak, hots, deabruak hartuak. Eta ez deabru batek moja bat, deabru askok moja guztiak baizik. Hurrengo urratsa aldi berean etorri zen: soeur Joanak argitu zuen behin eta berriro Urbain Grandier agertzen zitzaiola ametsetan, eta mota guztietako lizunkeriak eta nazkagarrikeriak xuxurlatzen zizkiola, deabruekin tratua egina zuen aztia zela eta hark ekarri zituela komentura, moja gaixoak poseditzera. Eta, horrela, inork geldiaraziko ez zuen makina beltza jarri zen martxan.
Hurrengo pausoa izan zen hainbat exorzista komentura deitzea. Lehenengo hiru etorri ziren, gero lau, gero beste hainbat… eta puntu honetan pelikula poltergeistetik exorzistara pasatzen da. A ze nolako ikuskizunak antolatzen zituzten mojek! Exorzistek eraginda, deabruak manifestatzen ziren beren ahotik, eta konbultsio artean, lurrean arrastaka, iraulka, mota guztietako lardaskeria artean oihuka eta espantuka, lizunkeria lizunkeriaren gainean jaulkiz, Asmodeok, Beltzebuk edo Belialek entretenimendu ederra eskaintzen zioten komentura peregrinazioan samaldaka zetozen ikusle txundituei. Zeren exorzismo horiek elizan egiten ziren, jendetza aurrean zela. Izan ere, jendetza itzelak hasi ziren etortzen Loudunera, gaur egun udako kontzertu eta musika-jaialdietara doan bezala, ikuskizun goseak eraginda exorzismoak ikustera. Eta gaur egungo jaialdietan bezala, antzezleen hitzek eta mugimendu espasmodikoek gai nagusi bat zuten oinarrian, sexua, sexuarekiko erreferentzia gordin-gordinak, moja gazteen aho eta gorputzetatik borborka deskateatzen zirenak. Joana Aingeruetakoa, ama superiora, zen, hain zuzen ere, gehien nabarmentzen zena antzokian.
Eta horrela, hilabeteak. Herriko ostatu, jatetxe eta tabernak gainezka zeuden eta jendea guztia pozik Loudunen. Protestanteak, barrezka, eta katolikoak, beren fedean eta Eliza Gure Amaren boterean indartuta. Komentuan, berriz, mojak eta exorzistak pozik, mundu osoaren arreta erakarrita, apur bat gaur egungo rock edo pop izarrak bezala. Baina ez zen udako jaialdi hutsa, gaur egungo festibalen tankerakoa. Laster, gaiaren inplikazio politikoak agertu ziren, eta agintari zibilek esku hartu zuten, hots, Grandier sorginkeriaz akusatu zuten, eta epaitu. Eta honekin beste maila batera pasatzen gara.
III
XVI. mendearen bigarren zatia erlijio-gerren garaia izan zen Frantzian, 1598an bukatu zena Nantesko Ediktu ospetsuarekin, horren bidez katoliko eta protestanteen arteko nolabaiteko oreka eta tolerantzia giroa finkatzen zelarik. Henrike IV.a (Nafarroako III.a) izan zen horren egilea, badakizue, Joana Albreten semea, protestantismotik katolizismora Parisek ederki balio du meza bat esanaz pasatu zen errege zinikoa, gerraz nazka-nazka eginda zeuden menpeko guztien txalo unibertsalen artean. Guztien txaloak, ziur? Ez, noski. 1610ean katoliko fanatiko batek erregea hil zuen, sastakaiaz, eta hartara haren seme Luis XIII.a igo zen Frantziako (eta Nafarroako) tronura. Errege hori da, hain zuzen ere, 1620an Paueko Ediktu gure artean tamalez ez hain ospetsuarekin Nafarroa Beherea eta Zuberoa Frantziako koroari lotu zizkiona, Nafarroa, ordura arte, aparteko erresuma bat baitzen formalki. Esan daiteke, beraz, 1620an amaitu zela, formalki berriz ere, Nafarroako independentzia, eta ez 1512an, beti esaten zaigun bezala.
Luis XIII.a katoliko zintzo eta debotoa zen, aita ez bezala, eta protestanteekiko hitzarmena bete bazuen, aitarekiko errespetuagatik omen, edo aski indarrik ez zuelako hura ezereztatzeko, egiazki. Baina oreka hura inoiz ez zen iraunkorra izan, bereziki Richelieu kardinala haren ministro nagusi izendatua izan zenetik. D´artagnan eta hiru mosketarien nobelari esker gaur egun hain ezaguna den pertsonaia horrek programa politiko garbi bat zeukan: kanpora begira, Habsburgotarren boterea porrokatzea, eta barrura begira erregearen (hots, botere zentralaren) indarra sendotzea, bereziki bi zentzutan: bata, handikien eta eskualdeen autonomia murriztuz eta apalduz, bestea, protestanteen itzala eta indarra ahulduz eta menperatuz. Nafarroa Frantziari lotzea, adibidez, lehenari dagokio, baina biak dira garrantzitsuak Loudungo gertakarien harira.
Izan ere, Huxleyren arabera, hango parrokoaren ibilerak eta mojen ikuskizunek aitzakia eder bat eman zioten kardinal ahalguztidunari Loudungo gotorlekua eraisteko eta eskualde osoa bere menpeko zuzenen gobernupean jartzeko, protestanteen indarra eta Bordeleko noble eta handikien itzala apalduz. Joko politiko hori, bihurria eta iruzurtia, da Huxleyk maisuki deskribatzen duena moja gaixoen ikuskizunen atzean. Nire uste apalean, hau da liburuaren meriturik handiena, play boy, poltergeist eta Beltzebu guztien atzean joko politiko zikin bat desestaltzea, xeheki desestaltzea gainera.
Harantzago ere badoa gure autorea: Richelieuren benetako asmoa litzateke gertakariak baliatzea terrore giro bat sortzeko eskualdean eta, horren bitartez, Espainiaren Inkisizioaren tankerako zerbait sortzeko, gizartearen gaineko kontrol politikoa areagotzera bideratua. Ez zuen bete-betean lortu, jende asko eta asko baitzegoen, Eliza barruan eta Elizatik kanpo, posesioen kontua sinisten ez zuena eta haren azalpena faktore naturaletan bilatu nahiko lukeena, adibidez, mojen artean sortutako histeria kolektibo moduko bat, furor uterino izeneko gaixotasun lauso batek eragina. Hots, zerbait ez oso zehatza, sexuarekin lotua, baina ez inongo deabruekin. Beste hitz batzuekin, emakumeena propio litzakeen gaixotasun bat, eldarnioak eta haluzinazioak eragiten zietena. Erremedioa, irakurle makalenak ere honez gero imajinatu duen bezala, ezkontzea, eta akabo ametsak eta posesioak. Bai, horrela pentsatzen zuen jende asko zegoen, baina baita fanatiko erlijioso ez gutxi, eta ezer ulertzen ez zuen jende deboto edo sinisbera, baita ere horrelakoak. Huxleyren meritua da karta guztiak mahai gainean jartzea, gertakari eta iritzi kontrajarri horiek elkarren artean jokoan erakutsiz: erromesen samaldak txunditzen zituen exorzismo ikusgarrien atzean, gutxi batzuen botere-gosea, karrerismoa, inbidiak, etsai politiko edo pertsonala izorratu nahia… baina baita ere fanatismo erlijiosoa eta mojen errealitate psikikoa ulertzeko zailtasun nabarmenak. Dena batera.
Richelieuk nahi zuen guzti-guztia lortu ez bazuen ere, azken emaitza erabatekoa izan zen: kardinalaren aldekoak dira irabazle eta beren mendekua eta botere berria antzezteko Urbain Grandierren epaiketa eta hilketa ikusgarria antolatzen dute, Espainiako auto da fe entzutetsuen tankera betean. Liburuaren orrialde hunkigarrienak dira, nire uste apalean. Loudungo parrokoa, ordura arte seduzitzaile lotsagabe gisa agertu zaiguna, bat-batean argi berri baten bidez ikusten dugu: epaiketa negargarri baten bidez kondenatua, heriotzera abiatu zen Jesukristo gure jaunaren eredua bete-betean erreproduzituta: gogorki torturatua, behin eta berriro aitortu zuen bere bekatuen errua, haragikeria, botere-gosea, maltzurkeria… baina inola ere ez deabruarekiko hitzarmenik egin izana. Berriz ere irakurle interesatuak eskertuko du argibide bat: tortura ikaragarri horiek, azken buruan sutan bizirik erretzea barne, jendetza aurrean gauzatu ziren, Loudungo auzitegian lehenengo, plazan gero, baina beti modu publikoan. Huxleyren kontakizuna edonoren ileak lazteko modukoa da, dramatismoan eta zehaztasunetan. Eta Grandier, zinezko heroi baten gradura igotzen da, aurreko lotsagarrikeria guztiak garbituta.
Eta gero zer? Mojen ikuskizunak ez ziren amaitu, baina interes politikoa gaindituta, gertakariak beste bide batzuk segitu zituzten. Eta hemen protagonismo handia irabazten dute bai Joana Aingeruetakoa superiorak, zein haren exorzista nagusiak, aita Surin jesuita. Gure autoreak orrialde asko dedikatzen die, bai batari zein besteari eta, kasu bietan, haien bizitzetako gertakariak narratzeaz gain, haien psikologiari buruzko analisi luzeak egitenez.
Soeur Joanaren kasuan, Huxleyk pentsatzen du hasiera-hasieratik ibili zela antzezpenak egiten guztiz jakinaren gainean, protagonismo soziala irabazteko. Haren eredua moja espainol bat litzateke, Santa Teresa Avilakoa mistiko ezaguna, hain juxtu ere urte batzuk lehenago, 1622an, santa kanonizatua izan zena. Gure autorearen ustez haren imitazioz abiatu zuen guztia soeur Joanak, eta inguruan aurkitu zituen exorzistek gidatu zuten alde batera eta bestera. Aipagarria da exorzismo publikoekiko interesa oraindik luzaro mantendu zela, baina errepikapenaren errepikapenez jaisten hasi zenean, mistikako agerpenak ugaltzen hasi zirela eta, azken buruan, esku batean azaldu zitzaion seinale berezi bat, marka bat deabruak edo batek daki nork egina, hots, teknikoki esanda, estigma bat. Hortik aurrera deabruak banan-banan hasi ziren moja gaixoen gorputzak abandonatzen ikaragarrizko ikuskizunetan (exorzisten lana azkenean fruituak ematen hasi!) eta soeur Joanak peregrinazio bati ekin zion Annecy-ra, bidean Parisen geldialdi bat eginez. Nire begietan rock izar baten jira baten tankera hartzen du: ailegatzen zen lekura ailegatzen zela, haren eskuko estigma ikusteko milaka lagun biltzen ziren; Parisen, erregearekin, erreginarekin eta kardinalarekin izan zituen hitzorduak eta elkarrizketak eta, leku guztietan, Jainkoaren onginahiak igurtzitako santa baten moduan hartu zuten. Baina aspertu naiz xehetasunetan, irakurleak imajina ditzala Madonna edo Rosalía baten ibilerak eta kontzertuak, eta gutxi gorabeherako ideia bat hartuko du.
Bigarren pertsonaia, aita Surin jesuita, ez da batere erakargarria niretzat. Benetako fededun osoa, goitik behera sinisten zituen soeur Joanaren eta gainetiko moja-lagunen performantzetan, haien exorzista nagusi bilakatu zen, eta hain sakonki barneratu zuen deabruaren kontrako borroka, ezen hainbat urtez egon zen erabat elbarrituta, berriz ere mintzamena eta mugikortasuna berreskuratu arte, orduan gaiari buruz idazten hasi zelarik. Luze idazten. Baina aski da, honez gero gehiegi luzatu gara.
IV
Esana dugu gorago liburua eleberri baten moduan irakur daitekeela, eta horrela egitea hautatzen duenak ez du gaizki pasatuko, Huxley idazle abila baita. Esana dugu ere saiakera historiko gisa irakur daitekeela, eta hori dela hain juxtu ere nik hobesten dudan irakurketa, baina, iradoki arren, ez dugu esan oraindik badagoela hirugarren mailako irakurketa bat, hots, liburua fenomeno erlijioso paranormalen gaineko hausnarketa gisa irakurtzea. Lerro gutxi batzuk dedikatuko diot gaiari.
Izan ere, hauek lirateke oinarrizko galderak: Deabruak existitzen dira? Egia da moja horiek poseditu zituztela? Egia da Grandier parrokoak hitzarmen bat egin zuela Satanarekin? Eta, bereziki, hori guztia egia ez bada, nola esplikatzen dira urteak eta urteak luzatu ziren gertakariak, orduko gizartean eta goi agintarien artean egundoko inarrosialdiak eragin zituztenak?
Galdera horiei erantzutea da, ziur aski, Huxley liburua idaztean gogoan zeukan helburu nagusia, eta gaiari hausnarketa luze-luzeak dedikatzen dizkio, behin eta berriro, liburan zehar. Garbi dago, nire irudiko, ez duela deabruarekiko hitzarmenetan sinisten, baina baita ere ebidentea da, niretzat behintzat, ez duela fenomeno erlijioso guztia kategoria psikologikoetara murriztu nahi. Erudizio ikaragarria erakutsiz, behin eta berriro jotzen du, ez izaki gain-naturalen existentziara, baina bai giza psikearen aitzin-gibel ezkutu eta bihurrietara, Freudek zabalduko atetik, funtsean, baina haren azalpenak gizarte mailako fenomenoetara hedatu nahiz. Nolabaiteko mistizismo hippyra, esango nuke asko sinplifikatuz eta irakurlearen zuhurtziari deituz nire hitzak gaizki interpretatuak ez izateko. Hau da, espirituaren mundua, gure baitatik at dagoen hori, batzuk Jainko deitzen dutena eta beste batzuentzat (erlijio budistetan eta antzekoetan, adibidez) bestelako izenak eta azalpenak dituena.
Hala ere, azpimarra dezadan, Huxley ez da inozo bat, argi eta garbi azaltzen du bai pertsonaia bakoitzaren barruan dauden grina eta desio ezkutuak (boterea, handinahaia, protagonismo soziala, mendeku-gosea…) zein garaiko eta lekuko joko politiko bihurria. Baina, esan dezagun, ez da materialista bat, sorginkeria edo posesioa termino material hutsetan esplikatu nahi duena, interes pertsonal edo sozialen arabera, beste zerbait ere badago moja antzezle horren edo aita jesuita inozo horren barrenean, edo baita Richelieu zinikoaren baitan ere. Jainkoa? Ez, Huxley ez da kristau bat kontzeptuaren inolako adieratan, baina ezta ateo edo materialista hutsa ere.
Galdera bera beste modu batera eginez: XVII. mendeko sorginkeria kasuez hitz eginez, puntu batean, bidenabar, Pierre de Lancre (1553-1631) inkisidoren ospetsua aipatzen du, eta 1609ko prozesu ospetsua, dozenaka sorgin euskaldunen auziperatzea eta erretzea ekarri zuena. Gogora dezagun denboran eta espazioan Loudungo gertakarien gertu-gertuko kontuak direla. Bada, Huxleyrentzat sorginkeria, funtsean, euskaldunek ezkutuan praktikatzen zuten antzinako erlijio baten manifestazio klandestinoa da (137. or.). Alegia, sorginak eta akelarreak egiazki existitu ziren, baina antzinako erlijio baten ondarrak dira, ez besterik. Denok dakigun bezala, puntu hori nekez onartuko litzateke gaur egungo ikertzaileen artean, nahiz eta oraindik badituen aldezleak, baina zein da gaur-gaurkoz historialariek sorginkeriarentzat, eta bereziki XVII. mendean gertatu ziren milaka sorgin-erreketentzat, ematen duten azalpen estandarra? Nik ez dakit. Azken urteotan, dudarik gabe, gure artean pentsamendu feministak hartu duen indarrak patriarkalismoaren baranora eramango luke eztabaida, baina ni ez naiz batere aditua horretan. Isil nadin, beraz.
Huxleyeren erantzuna, dena den, oso konplexua da, eta liburu osoan barreiatua izateaz gain, eranskin gisa da jasoa amaieran (“Appendix”). Ez naiz ausartzen hori osoki laburbiltzera, soilik aurreratzen dizuet gerora Sex, Drugs, Rock´n Roll leloaren bidez zabaldu denaren oinarri teoriko sendoa dela. Bai, hirukote horrek badu azalpen arrazionalik eta, gogora, testua 1952an idatzia dago, 60etako iraultza hippya baino lehenago; alegia, guretzat (baina ez gure aiton-amonentzat) oso ezagunak diren hainbat fenomeno sozial baino dexente lehenago.
Hitz labur eta agian kriptikoegiak erabiliz, hau da Huxleyk dioena: gizakiak berezkoa, ezinbestekoa omen du bere baitatik atera nahi izatea, bere baitatik kanpo dagoen beste hori bilatzea, eta hori, funtsean, bi modutara egin daiteke: lehena, goraka, nolabait esanda, espiritua askatuz eta unibertsoarekin bat eginez, hots, erlijioaren bitartez (zer den erlijioa zehaztea beste kupel bateko sagardoa litzateke); bigarrena, ordea, beheraka da, eta batez ere hiru bideetatik lortzen du: drogak erabiliz (alkohola edo besterik), sexualitate hutsean sakonduz (maitasun erromantiko gabea) eta jaialdi kolektibo samaldatsuetan murgilduz. Alegia, gizakiak berezkoa zaion transzendentzia-gosea erlijioaren bidez ase beharko luke, baina hori bide zaila eta aldats-gorakoa denez gero, bere buruari aldats-behera joaten uzten dio, errazenera jotzen, drogak, sexuak edo samaldetan murgiltzeak dakartzan askatze-sentipen faltsuari amore emanez. Baina esan dezadan bere hitzetan:
“Drugs, elementary sexuality and herd-intoxication—these are the three most popular avenues of downward self-transcendence. There are many others, not so well trodden as these great descending highways, but leading no less surely to the same infra-personal goal.” (320. or.)
Aldous Huxley (1894-1963), denok dakigu, XX. mendeko idazle interesgarrienetako bat da. Haren lanik ezagunena badugu euskaraz duela 50 urte baino gehiago (Bai mundu berria!) eta geroztik ere argitaratu izan da, Elkarren edo Txalapartaren eskutik. Oso lan ezaguna da, besteak beste gizakiaren izaeraz eta etorkizunaz egiten dituen hausnarketengatik. Irakurria baduzue, ondo gogoratuko duzue eleberriko mundu berrian drogak, sexuak eta jaialdi orgiastikoek zuten garrantzia gizarte utopiko horren kohesioa mantentzeko. Eta horrekin batera, edo horren kontra zehazki, erlijioarekiko erreferentzia, mundu berritik at mantendu nahi den hori, hain juxtu ere gure baitatik at proiektatzeko nahia nola edo hala bere dimentsio guztietan barnebiltzen duen kontzeptua delako; baina beste zentzu nobleago batean, goraka, eta ez beheraka. Gaur iruzkindu dugun liburuan Huxleyk bere utopia ezagunaren beste alderdi bat erakusten digu, hots, mundu errealera ekartzen du, XVII. mendeko Frantziara, eta gertakari historiko txundigarri batzuen gainean hausnartzera gonbidatzen gaitu.
Hori da liburuaren laburpena, bi hitzetan.
V
Azken hausnarketa pertsonal bat, haatik. Liburu honetan guztiz goragarria da kuadro historikoaren aurkezpena, eta narrazioaren garapena eta argitasuna: nobela batean bezala, baina benetako historia bat kontatuz eta, gainera, historiaren gainean etengabe hausnartuz. Milan Kunderak esaten zuena egia bada, alegia, nobela dela gizarte baten azalpen osoa eta erabatekoa eman dezakeen kontakizun bakarra, liburu hau tesi horren aldeko froga garbia litzateke.
Baina ni oraindik ere zalantzan gelditzen naiz, beste idazle ingeles ezagun baten ildoari segituz: non gelditzen da giza faktorea? Hau da, nola esplikatu Urbain Grandier bezalako gorazale lotsagabe baten azken buruko heriotza heroikoa? Edo soeur Joana Aingeruetakoa antzezle lotsagabe bat bazen funtsean, maitemin zapuztu batek eta loria-gose neurrigabe batek eraginda munduko ikuskizun negargarrienak eskaintzeko gai zena, nolatan iraun zuen horrenbeste eta horrenbeste urte bere antzezlanetan, etenik eta damurik gabe? Bere maite kuttunaren heriotza txit mingarria ikusi ondoren, gainera! Eta aita Surin jesuita, hain leloa eta fanatikoa zen egiazki?
Bada Historiako libururik onenean ere ihes egiten digun zerbait, ezagutza osoa eta erabatekoa eragozten digun punturen bat. Eta hori, liburu onetan errazkiago ikusten da erdipurdikoetan baino.
Agian liburu hau oinarrizko gabezia sahietsezin horren erakusgarri aparta da.
