Ainarak

‘Ainarak’ dokumentala emango du gaur Etb1ek

10 iraila, 2024

Ainarak (2022) dokumentala, Anne Etchegoyen abeslari eta konpositorea protagonista duena, EITBren euskarazko katean emango dute gaur, 22:30etik aurrera. Historia gordina azaleratzen du filmak, arrazoi ekonomikoengatik egindako sasoiko genero migrazio fenomeno bati buruzkoa.

Pirinioak oinez zeharkatzen zituzten Zaraitzu, Erronkari, Ansó eta Echo ibarretako milaka emakumek Maulera (Zuberoa) iritsi eta espartingintzan aritzeko. Espartin-fabriketan lan egiteko bidaiatu zuten 1870tik 1940ra. Emakumeak, askotan 12 urtetik beherakoak, familia eta herria utzi eta lanera joaten ziren, egunean hamasei orduz arituta, diru pixka bat irabazteko. Urriaren 7an abiatzen ziren, Arrosario egunean, eta udaberriko elurrak urtu arte ez ziren itzultzen. Urtaroei lotutako migrazioa delako eta beltzez jantzita joategatik esaten zitzaien Ainarak.

XIX. mende amaierako eta XX.aren lehen hereneko bi Europa oso desberdin lotzen zituen oinezko bide horrek; arrazoi ekonomikoengatik egindako genero-migrazio masiboa izan zen, sasoikoa. Hala, Anne Etchegoyenen eskutik, Denboran, geografian eta zirkunstantzia historiko eta pertsonaletan zehar egindako bidaia da filmak jasotakoa, artxibo, dokumentu, argazki eta elkarrizketen bidez, musikariak haien bide bera egiten baitu filmean zehar.

2020ko urritik 2021eko ekainera Nafarroan, Aragoin eta Zuberoan filmatutako lan honek toki ikusgarriak bilduko ditu pantailan: Erronkari, Ansó eta Hecho haranak; Cinco Villas eskualdea; Santa Grazi, Maule-Lextarre, Donapaleu, Bidankoze, Burgi, Erronkari, Izaba, Urzainki, Ezkaroze, Otsagabia, Jaurrieta, Luesia, Juslibol, Zaragoza eta Iruñea.

Juan San Martin eta Ritxi Lizartzaren zuzendaritzapean, eta Marga Gutierrezen gidoiarekin, Anne Etchegoyen da filmaren gidari eta protagonista, eta baita jatorrizko musikaren egilea ere. Maluta* Films eta 601 Producciones taldeen ekoizpena da. Espainieraz, euskaraz, frantsesez eta Aragoieraz filmatu zuten, eta 85 minutuko iraupena du.

#Kritika | AINARAK: Pirinioetako pasabidean

AINARAK transmedia proiektuaren aterkipean

Dokumental hau AINARAK transmedia proiektuaren inguruan landutakoa da, ondarea berreskuratzeko proiektu zabalago baten parte gisa. Lan horren emaitza da, hain zuzen ere, ainarak.eus webdoka.

Horren bidez, sustatzaileek genero- eta urte-sasoiko migrazio-mugimendu horren memoria berreskuratzeko lan egin dute, protagonistentzat eraldaketa sakoneko, kultura-trukeko eta heldutasuneranzko esperientzia pertsonaleko prozesua izan baitzen honakoa.

PRIMERAN plataformaren katalogoan

2022ko azaroaren 25ean estreinatu zuten dokumentala zinema areto komertzialetan, eta horrekin erre aurkezpen bira abiatu zuten Euskal Herri osoko herrietan barrena. Horretan aritu dira 2024ko hasierara arte. Era berean, PRIMERAN plataformaren doako eskaintzara heldu zen urtarrilean.

Hemen ikus dezakezue: https://primeran.eus/w/ainarak

Abarketen bideak (Ainarak ere esaten zaie, hegaztiak bezala migratzen zutelako) Nafarroako eta Aragoiko emakumeen belaunaldien neguak batu zituen. XIX. mendearen azken zatian eta XX. mendearen erdialdera arte, Mauleraino abiatu zuten abarketen industrian lan egiteko.

oooooo

Zuberoan alpargatak josten zituzten emakumeen migrazioaren historia jasotzen duen dokumentala:

https://www.eitb.eus/eu/nahieran/ainarak/ainarak/osoa/9174/235044/

Aurkezlea: Anne Etchegoyen

Liburua: Véronique Inchauspé, ‘Memoire d’hirondelles’

L’association souletine Ikerzaleak a réédité le livre Mémoires d’hirondelles, écrit en 2001 par Véronique Inchauspé et édité par Uhaitza et Ikerzaleak.

Ce livre paru en novembre 2001 est une merveille .Il évoque la vie,difficile, de ces jeunes filles de Navarre et d’Aragon qui de 1880 à 1930 s’exilèrent à Mauléon pour s’employer comme ouvrières dans les usines d’espadrilles.”J’ai connu la période ou monsieur Cherbero employait mille ouvriers en pleine saison.Et les jeunes filles espagnoles travaillaient à la tresse ou à la filature”-raconte mademoiselle Jancène. Jeanne Aranburu ajoute:”Chez Cherbero il y avait mille ouvriers et chez Béguerie sept ou huit cents“Et Antonio Iriarte de rectifier :”Il y avait du travail pour tout le monde.Il y avait du travail partout.Tu te rends compte qu’entre Cherbero et chez Béguerie,il y avait cinq cents ouvriers à la rue Victor Hugo” Page 74.
Dans le foisonnement des témoignages recueillis,celui-ci page 25″Ma grand-mère habitait à Mauléon.Il _le grand-père qui était douanier_ venait en permission pour faire un gosse,alors,elle a eu seize gosses,ma grand-mère.Oui” (il rit)”Comme elle disait:”un dans les bras et un autre dans le ventre”
Et page 62 “on m’ a raconté que mon grand-père était venu de Sauguis pour se marier à Trois-Villes.Il était paysan,fils d’une bonne famille et quand il s’est marié,il est arrivé avec le trousseau de brebis et devant un bélier enrubanné.C’était la dot.Il arrivait chez la fiancée avec un troupeau de brebis.”Etxesarzea (entrée dans la maison de la famille),tel est le nom qui désigne cette cérémonie.

Sommaire de Mémoire d’ “Hirondelles”

Préface
A la rencontre d’un épisode de l’histoire à Mauléon
“Mémoires d’hirondelles”-“Mémoires de Mauléon”
Elles allaient et venaient
Sur les chemins de la mémoire…

Au pays des “Hirondelles”
La montagne,lieu d’échange
Des hommes et des femmes
Des villages de migrants

Voyage au bout de la nuit,
Voyage au bout de l’enfance
Le chemin des “Hirondelles”
Du coté de Sainte-Engrâce et et de Larrau…
Des baluchons sui se font et se défont

Mauléon,au temps des “Hirondelles”
Une certaine ambiance
Des travaux,des hommes et des femmes
Rites et coutumes
La guerre de 14-18

L’usine
Mythes et récits d’origine
Les “Hirondelles” au sein de l’usine
De l’usine à la maison
A la maison:des “bouts et des talons”
Crise de l’industrie de l’espadrille

La maison des “Hirondelles”
L’accueil
Le repas des “Hirondelles”
Apprentissages
Ecritures
D'”Hirondelle” à “Hirondelle”
Les sorties

Sur le chemin du retour
Le trousseau
Un petit air de contrebande

Racines
Le retour au pays
Souvenirs de jeunesse

Racines II
Sur quelques récits d’origine
Le mariage et l’émergence d’une identité
Les quartiers “espagnols”
La nostalgie des origines

A l’issue du voyage

Bibliographie (pages 165-166)
Au passage,je relève, A.Bruneton Governatori,B.Moreux,”Un modèle épistolaire populaire.Les lettres d’émigrés béarnais”,in D.Fabre (dir.),Par écrit.Ethnologie des écritures quotidiennes,Mision du Patrimoine ethnologique.Collection ethnologie de la France.Cahier 11.Editions de la Maison des Sciences de l’Homme,Paris,1997.

Annexes
Hirondelles nées en Navarre ou en Aragon,mariés à Mauléon .Pages 167,168,169
Période de mariage:1894-1903;1904-1913;1914-1923;1924-1933

Le Chemin des Hirondelles,un projet du Centre Culturel Uhaitza.
Regards de femmes
Remerciements

oooooo

AINARAK’: Pirinioetako pasabidean

By Iker Zabala|30 azaroa, 2022

Zuzendariak: Juan San Martin eta Ritxi Lizartza
Urtea: 2022
Herrialdea: Euskal Herria

-Pirinioetako pasabidean-

Iragana harrapatzea biziki zaila gertatzen dela ezaguna da. Nola pantailaratu duela mende bat baino gehiago gertatutako errealitate hura, fikzio bat sortu gabe, bizimoduaren lekukotza ahalik eta fidelena eraikiz? Erronka bere gain hartuz, Ritxi Lizartza eta Juan San Martin zuzendariek Ainaren historia ezezaguna berreskuratzea dute xede, Nafarroa eta Aragoiko emakume gazteak (kasu batzuetan 12 urtekoak, kontatzen denez), urtean hainbatetan Maulera joan etorriak egiten zituztenak alpargata lantegietan jarduteko, horretarako Pirinioen arrisku eta mehatxuak gaindituz. Bere ibilbide migratzaile etengabea behatuta, enaren jokabidearekin parekotasuna adierazi nahian jarri zitzaien filmaren izenburu ederreko ezizena. Bilaketa abentura honetan aurretiazko baliabide fisikoak eskasak dira, 1860 eta 1930 bitartean bildu diren argazki eta dokumentuak, bideo bakanen bat ageri da azken urteetan. Baina haritik tiraka, egin diren ikerketa eta irakurketa historikoak daude (Véronique Inchauspé-ren liburua pelikularen sustrai bezala planteatuko zaigu). Eta jakina, garai hura bizi zutenen oinordekoen oroitzapena, toki haien biztanleen memoria. Hala, dena baliatuta, eta Anne Etchegoyen kantariaren gidaritza tarteko (soinu banda ere egin du, Ainarak erdiguneko kanta tarteko, baina bigarren mailako funtzioa izango du musikak), lehorra dirudien putzu honetatik ur emankorren bat ateratzen den ikusiko dugu.

Garai batetako argazkia eratzeko esfortzua somatzen da lehen pasarteetan. Pirinioen hegoaldeko bizitza gogorra, enborrak garraiatzeko ibaia erabiltzearen lana (gizonei zegokiena), egonkortutako ospakizunak eta bere historia. Anne Etchegoyen-en jakinmina oso erreal barneratuko dugu eta kutsatu egingo gara proposatzen zaigun denboraren zubiko bidaiaren zirraraz. Zentzu horretan, etekin ederra ateratzen zaie zuri beltzean harturiko argazki zaharrei, askotan ikusiko dugu Etchegoyen toki bestelakoetara heltzen, argazkia eskuan altxata duela, eta egun ikusten duen errealitatea argazkiko errealitatearen aurrean kokatzen, nolabait iraganaren eta orainaren arteko bidegurutzean bertan ezartzen egongo balitz bezala. Honek beste maila batzuetan ere funtzionatzen du, esaterako Pirinioetako irudi basatietan, airetik harturiko plano orokor ederretan, errepide eta eraikuntzak saihestuz, eta elurra, belarra, edo lainoa bezalako elementuetan fokoa jarriz. Berez egungo irudiak badira ere, garaiko errealitatearekiko ez dago desberdintasunik, mendiak eta naturaren elementu bortitzak betierekoak baitira. Pirinioetako muga naturalak batzen ditu, halaber, kontakizun honetako aspekturik lazgarrienak, gaindiezinak diruditen mugak erakustean, edo zendutako nesken istorioak argitara aterako zaizkigunean.

Eta Etchegoyen-en bilaketak pelikulako (eta alpargatetako) hiriburura eramango gaitu azkenik, Maulera. Bertan azalduko dira ainara hauetako seme, alaba eta bilobak; elkarrizketa naturalak izango dira eta kasu askotan zehaztasun gehiegi gabe dakiten informazioa plazaratuko digute. Hala, bi aspektu interesgarri irekiko zaizkigu. Lehenik eta behin, Mauleko bizimodua, ekonomikoki emankorragoa bazen ere, etxean zeukatena baino latzagoa zen aspektu askotan, lan gogorrari hango biztanleriaren mesprezua gehitu behar baitzaio (etorkinaren estigmak kasu, honetan ere, aplikatzen dira). Eta batez ere, ainara haiek ez zioten bere odisea horien inguruko apenas kontakizunik egin bere seme-alabei, egun balentria bezala hartzen dugun hura bere garaian lotsa eragiten zuen tabua balitz bezala. Zentzu horretan, taldekako irakurketa lehenesten dela ematen du, eta ez dago pertsonalizaziorik (apenas azalduko dira ainaron izenak). Hau berez eskertzekoa da, sentimentalismoaren joera traketsak baliatzen ez direlako, baina egia da halaber, arrisku ere badela, enpatia zaildu egiten baita.

Ainarak-ek ez du bere txikitasuna ezkutatzen, pelikula xume eta xamurraren autokonzientzia duela ematen du eta hori da, hain zuzen ere, bere izatasunaren argudio nagusiena, pelikularen marraztea emakume nekaezin haien neurrira ezartzen baita. Hastapena Erronkariko bailaretan egingo dugu, Pirinioak zeharkatu eta Maulen igaroko dugu filmaren pasarte mardula eta kontakizunaren azken partean hegoaldera itzuliko gara berriro ere, protagonisten pare. Ederra da behatzea nola filmaren egitura bera Ainara hauen bidaia haietara egokitu den.

Dokumentala: https://vimeo.com/434448669

oooooo

Liburua:

Ibon Muñoa, euskal preso politikoak, 2011-2013 tartean, Puerto I espetxean idatzitako bertso eta olerkiak kronologikoki antolatuta bildu dira liburu honetan. Ibonen espetxealdia, oraindik espetxean dituzten gainontzeko lagunen espetxealdiaren ispilu.

Ainarak Herrira Itzuliko Dira