Sua: fire ote? Burbuila finantzarioak

Finantza ekonomian bizi gara. Burbuila finantzarioa etengabe doa handitzen. Zer gertatzen da burbuila finantzarioko ekonomia batean? Nola funtzionatzen du horrelako ekonomiak?

Zenbat iraun dezakete burbuilek handitzen eta puzten? Kreditu-eskaintza posiblea soilik jabetza eta titulu guztien merkatu-prezioak mugatzen du. Prozesu hori irekia da; kreditu sormen berri bakoitzak aktiboen merkatu-balioa puzten duen heinean, aktibo horiek mailegu berrietarako erabili ahal dira.

Prezioak handituz doazen aktiboak erostearren, burbuilak lehertu arte, dirua maileguz hartzen duten inbertsiogileei profita ematen diete burbuilek. Dirua egiteko biderik aukeratuena zorretan jartzea da, eta ez etxea galtzea. Higiezin errealeko inbertsiogile modernoen leloa hauxe da: Errenta, interesa ordaintzeko da, eta hori berori korporazio-erasotzaileei aplika dakieke, zeintzuek kredituan erositako konpainien irabaziak beren bankuei eta bono-edukitzaileei berrordaintzeko erabiltzen baitituzte. Higiezin errealeko inbertsiogileak eta korporazio finantza ofizialek kapital irabazien atzean dabiltza.

Ez dago inolako loturarik inbertsio zuzen berriak gauzatzearekin. Izan ere, aktibo-prezioko inflaziotiko zerga-eta-geroko etekina handiagoa da mozkinak lortzeko zuzenki inbertituz lor daitekeena baino. Jubilatuak, alargunak eta umezurtzak hobeto daude kapital irabazitik biziz, haziz doan beren balore-sortaren zati bat salduz, eta ez interes-, dibidendu- eta errentako fluxua bilatuz. Mezua hauxe da: norberaren errenta hazten ez denean, jendea kapital irabazietatik bizi daiteke.

Balantze-orriak hobetzen dira kapital irabazien erritmoak interes-tasa atzean uzten duen bitartean. Zuritu behar den zor-zerbitzua bi modutan ordaindu daiteke handituz doazen aktibo balioen bidez: aktiboak salduz edo aktibo prezio handiagoen kontra maileguak hartuz. Arazoa gertatzen da errenta-korronteak ezin dituenean interes-tasak gehiagorik jasan. Orduan, finantza sektoreak zor zerbitzu gisa errenta gehiago bereganatzen du, berberak kreditu berri modura hornitzen duena baino. Aktibo-prezioek beherantz jotzen dute –baina, noski, zorrek irauten dute. (Hauxe izan zen Japoniaren kasua, 1990ean).

Aktibo-prezioko inflazioa epe luzean politika ona izango litzateke baldin eta ekonomiak, kapital irabaziak direla medio, zorren bidez puztu ahalko balira. Zorrari emandako irtenbidea zor gehiago hartzea izango litzateke, aktibo-prezioko inflazio gehiago finantzatzearren. Baina dinamika horrek zor-deflazioa sortzeko aukera gehiago dauka, ondasun-prezioko inflazioa baino. (Gauza bat da aktibo-prezioko inflazioa eta beste bat ondasun-prezioko inflazioa[1].)

Egia da kontsumitzaileen aberastasun efektua gertatzen dela, etxe-jabeek beren hipotekak birfinantzatzen dituztenean: etxe-kapitaleko mailegu berriak hartuz, zor zerbitzurako ordaindu behar den hilabeteko errenta desbideraketa gutxitzeko helburuarekin. (Horrek inflazio orokorrera eramango balu, interes-tasak handituko lirateke, inbertsiogileak burtsa-baloreak obligazioetara aldatzeko bultzatuz. Atzerritar inbertsiogileak eta espekulatzaileak erretiratzen dira, prezio-beherapena azeleratuz. Horrek pentsio-funtsei, aseguru-konpainiei eta bankuei mehatxatzen die kapital galerarekin).

Mugarik posibleena aktibo-prezioko inflaziotik beretik dator, prezio/irabazi ratio-ak handitzen diren heinean. Interes-tasak eta beste etekin batzuk gutxitzen dira, pentsio-planetarako eta aseguru-konpainietarako zail eginik jubilatuei ordaintzearren proiektatutako etekinak irabaztea. Edozein kasutan, aktibo-salmentak gehiago dira erosketak baino jubilatu/enplegatu ratioa hazten den heinean, burtsa-balore eta bono prezioak gutxiaraziz.

Aktibo-prezioko inflazioa bere mugara iristen da interes-kargek irabazien fluxu osoa bereganatzen dutenean. Zorrak finantzaturiko burbuilek populazioaren oinarriko %90tik erosteko ahalmen gehiago kentzen dute, berek hornitzen dutena baino. Zorrak handituz doazen etxe-prezioak akuilatzen ditu, baina kontsumitzaileen eskaria murrizten du. Halaber, palanka-efektuko salmentak edo enpresa konglomeratuak finantzatzeak burtsa-baloreak handitu ditzake, baina, kasu bietan, interes-kargek korporazio-irabaziak bereganatzen dituzte eta inbertsio zuzena eta enplegu berria baztertzen dituzte.

Hortaz, kapital irabazien ibilbideak ohiko kategoria makroekonomiko keynestarrak konplikatzen ditu erabat. Nahiz eta (AEBetan behintzat) irabazi horiek ez egon errenta-estatistiken barruan, giltza bilakatu dira analizatzeko nola aktibo-prezioko inflazioak ekonomia erreala zor-deflaziora daraman[2]. Ondorioz, galdera egin daiteke ea ekonomiaren zein arlo den errealagoa eta boteretsuagoa: kontsumo eta produkzio ukigarriaren arloa ala finantza sektorearena.

Jasan ote daitezke zor eta aurrezki orokorrak denbora-mugarik gabe? Historikoki, aurrezkiak porrot ekonomikoaren uhinetan agertu dira. Argudioa argi dago. Aurrezkiak, maileguak eta finantza-inbertsio ez-zuzena interes-konposatuen bidez hazten direnean, inbertsio ukigarri berririk ezean, zertxobait eman behar da: zorraren gainegitura ordaintzeko gaitasunaren erlazioan sartu behar da.

Finantzaren hondamenak azkarrago gertatzen dira epe luzeko metatzea baino. Alde batetik, ekonomia errealaren zikloen eredua azaltzen da –igoera gradual bat eta gero jaitsiera graduala– eta, beste aldetik, bat-bateko finantza eta jabetza-prezioen kolapsoa. (Seguru, zor asko kitatuak dira, mailegu txarretan inbertitu diren aurrezkiekin batera –ez baditu gobernuak aurreztaileak larrialditik ateratzen zerga-ordaintzaileen kontura.)

Finantza-krisiak ez dira konpontzen prezio-egokitzapenen bidez. Ia krisi guztiek gobernu esku-sartzea inplikatzen dute. Finantza eta jabetza sektoreak zor handitan daude, produkzio eta kontsumo sektoreekiko botere politikoa irabazten duten heinean: beren lobby-ek errentaren gaineko zerga-tasak jaisten arrakasta lortu dute. Horrela, kapital irabazien gaineko zergak inbertsio ukigarri zuzenetik irabazitako alokairuen eta mozkinen gaineko zergak baino beherago jarri dira. (AEBetan errenta-zerga legeak lehen aldiz martxan ezarri zirenean, biak berdinak ziren).

Beste modu batez esanda, interes konposatuen matematikak dioenez, aurrezkiak ezin dira kontserbatu epe luzean, ez baitago inolako politika publikorik horrelako aurrezkiak bermatzeko. Finantza aurrezkiak eta zorrak tasa esponentzialetan haztera jotzen dute, ekonomiak soilik S kurban hazten diren bitartean[3], jasanezinezko tentsioak sortuz.

Finantza tentsioak are politizatuago bilakatzen dira erakunde handiek eta populazioaren gorengo %10-ek ia aurrezki neto guztia daukatenean, aurrezki hori mailegatzen zaielarik beheko %90i eta industriari. Aberatsen balantze-orriko egoera handitzen da kapital irabaziak zorraren metaketa baino handiagoak direnean. Beheko %90a ere profitatzen da finantza-burbuilaren lehen eta erdiko epeetan. Leloa hauxe da: langileei finantza-kapitalista txikiak direlako mezua luzatzen zaie, ez kaleratuak edota lanpostuetan murriztuak izango direlakoa. Baina beren etxeen goranzko balioan irabazi ahal dezaketen gehiena, produkzio- eta kontsumo-ekonomia odoletan jartzen duen zor-deflazioak berdintzen du.

Historiak erakusten duenez, hartzekodun eta zordunen artean polarizaturiko gizarteek ez dute iraun. Kasu, Erroma gaizki bukatu zen nahasketa batean: zorraren exekuzioan, lur-monopolioan, eta populazio gehiena bezero bihurtu zuen zerga-sisteman. Gaur egungo hirugarren munduko herrialdeetan nazioarteko zorrek haien arlo publikoa eta enpresa publikoak ezabatu dituzte.

Gure egunetako burbuila-ekonomian interes-kargak hedatzen dira mozkinak eta errenta bereganatzeko, barneko inbertsio zuzena eta enplegua erabat motelduz. Ekonomialari klasiko askok uste zuten errenta handituko zela superabit ekonomiko osoa bereganatzeko; orain badirudi interesek daramaten zorrak rol hori jokatuko duela, zeren, jakina denez, zorrak ordaindu egin behar baitira.

Horixe da finantza-kapitalismoak ekarri duena, lehengo kapitalismo industrialean ez-ezaguna zen fenomeno berria.