Aurreko mezu batzuetan Uztaro aldizkariaren zenbait artikuluei aipamena egin diegu (ikus Euskal Dragoiak Txinan eta Lidergoa, emozioak eta fluxuak erakundeetan). Oraingoan ere Uztaro 84. zenbakiari egingo diogu erreferentzia: Ainhoa Larrañaga-ren “Brasilgo kooperatibismoaren garapenerako oinarriak. Begiratu kritikoa Euskadiko legedi eta errealitate instituzional kooperatibotik” lana aztertuko dugu, bere tesian oinarritutako artikulua. Salbuespenez, zuzenbidearen jakintza alorrera egingo dugu salto. Kontutan izan: zuzenbideak eragina du alor sozioekonomikoan. Horra hor salbuespenaren zergatia.
Larrañagaren ikerketaren helburu nagusia, alor juridiko eta instituzionalean Brasilgo kooperatibismoaren garapena butzatzeko asmoarekin ekarpenak egitea da. Horretarako, Euskal Autonomi Erkidegoko Kooperatiben Legea oinarri bezala hartu du Larrañagak. Izan ere, Euskadiko Kooperatiben garapenean 4/1993 eta 1/2000 Kooperatiben Legeek izan duten eragina nabaria da egilearen ustez.
Ikerketan erabilitako metodologia alderaketa juridikoa izan da: alde batetik, 4/1993 Euskadiko Kooperatiben Legea eta 1/2000 Kooperatiben Legearen aldaketa eta bestetik, 5.764/71 Brasilgo Kooperatiben Legea. Batez ere, lege horietan kooperatiben eraketarako eta garapenerako funtsezkoak diren artikuluak aztertu zituen Larrañagak. Horrez gain, lege horietan oinarrituta, Euskadiko eta Brasilgo kooperatiben egituratze-instituzionalak ere alderatu zituen. Metodologia juridiko horretaz gain, elkarrizketa sakonak ere egin zituen Brasilgo kooperatiben arduradun nagusiekin: Organizacao das Cooperativas Brasileiras (OCB); Secretaría de Economía Solidaria (SENAES); Partido de los Trabajadores (PT); Central de Cooperativas e Empreendimientos Solidários (UNISOL); ANTEAG; Movimento dos Trabalhadores Dem terra (MST); Universidade Federal do Paraná (UFPR); Banco Desenvolvimiento do Extremo Sul (BRDE); eta azkenik, Universidad Federal do Paraíbako (UFDP).
Brasilgo kooperatibismoaren garapenerako oztopo juridikoa Quadros-en diktadura-garaitik datorren Brasilgo Kooperatiben Legetik dator (1961. urtea): 5.764/71 Legea. Lege horrek ezarritako araukera desegokia da kooperatibak sortu eta egonkortzeko. Oztopo horiek honako elementuetan ikus daitezke:
- Kooperatiben eraketerako gutxieneko baldintzak, batez ere, bazkide kopuru minimoa hogei pertsonetan ezartzen duenean.
- Kooperatiben erregistratzeari dagokionez, Brasilek ez du kooperatibentzat berariazko erregistro publikorik.
- Tramite fiskal eta kontableen konplexutasuna.
- Bazkide-motei dagokienez, Brasilgo legeak ez ditu bazkide mota desberdinak aurreikusten. Neurri egokia izan daiteke bazkide mota desberdinak sartzea legedian kooperatibismoa sendotzeko, Euskadiko Kooperatiben Legearen kasuan egin den bezala.
- Kooperatiben moten arauketa: Brasilgo kooperatiben legean ez da aurreikusten “Bitariko Kooperatiba” izeneko kooperatiba mota “heterodoxoa”, aurrerago ikusiko dugun moduan.
- Kooperatiben lan erregimena: Brasilgo kooperatibismoan lan-bazkideak autonomoak dira, karga eta eskubide sozialez libre daude. Malgutasun hori modu okerrean erabili da Brasilen: Larrañagaren hitzetan, “eskulan merkea ahalbideratzeko tresna juridikoa” izan da kooperatiba Brasilen.
- Kooperatiben ordezkaritza: aurrerago ikusiko dugun moduan, ordezkaritzan aurkitzen da Brasilgo kooperatibismoa garatzeko oztoporik handiena.
- Formazio kooperatiborako laguntzak: modu arbitrarioan banatzen dira.
Hala ere, oztoporik nagusiena alor instituzionalean aurki genezake. 5.764/71 Legea indarreran jarri eta handik hiru urtetara (1964an) sortu zen Brasilgo kooperatibismoaren ordezkari ofiziala den OCB erakundea (Organizacao das Cooperativas Brasileiras). Gaur egun, OCB sozietate zibila da eta beraz pribatua. Hala ere, erakunde publiko batek izan beharko lituzkeen eskumenak ditu eta errealitateak erakutsi du eskumen horiek modu arbitrarioan erabiltzen dituela.
OCB-ren estatutuetan eta Brasilgo Kooperatiben Legean agertzen denaren arabera, bera da kooperatibismoaren ordezkaritza-organoa (bere erakundean afiliatzeko betebeharra ezartzen du), erregistro-funtzioak dituen organoa eta kooperatiben kontrolaren ardura daukana, beste funtzio batzuen artean. Esate baterako, SESCOOP-en dirulaguntzak kudeatzea. Erakunde publiko eta inpartzialen eskuetan egon beharko liratekeen eskumenak bereganatu ditu (adierazgarriena, erregistroarena), botere konzentrazio izugarria eskuratuz. Horrela, Ekonomia Solidarioko esperientziak kooperatibismoaren ildo ofizialetik kanpo gelditzen dira, ekonomia informalaren edo ohiko irabazi asmorik gabeko ekonomiaren esparruan. Kooperatibismoa garatzeko oztopo saihestezina bilakatu da OCB.
Traba horien aurrean eta Brasilgo kooperatibismoaren garapena bultzatzeko asmoarekin, honako neurriak proposatzen ditu Larrañagak:
- Kooperatibak eratzeko gutxieneko bazkide kopurua bost pertsona izatea.
- Kapital kopuru minimo bat ezartzea.
- Bazkide mota berriak sartzea, adibidez, bazkide-laguntzailea (kooperatiben arteko lankidetza sustatzearren).
- Bitariko Kooperatibaren figura sartzea. Gadearen ustez, kooperatiba mota hau zalantza eta kritika asko jaso ditu (bere izaera “heterodoxoagatik”), baina kooperatibek kapitala erakartzeko neurri egokia izan daiteke. Bitariko Kooperatibaren batzar orokorraren bozken %51a bazkide-kooperatibistei dagokie eta gainontzeko %49a, bazkide kapitalistei.
- Kooperatibentzat espezifikoa izango den erregistroa sortzea.
- Tramite fiskalak eta kontableak sinplifikatu, horretarako EAEko eredua erabiliz.
- SESCOOP-en formaziorako fondoak objetibotasunez banatzea.
- OCB-ra afiliatzea ez izatea derrigorrezko baldintza kooperatiba bat sortu eta erregistratu ahal izateko. OCB-ren funtzio eta eskumenak errebisatzea. Bere jarduera borondatez bazkide egin direnen zerbitzura jarri beharko luke soilik.
- Brasilgo Kooperatibismoaren ordezkaritza erakunde multisektorial batek egikaritu beharko luke, Euskadin Kooperatiben Konfederazioak egiten duen bezala.
- Horrez gain, kooperatiben sustapen, aholkularitza eta kontrol funtzioak organu publiko baten esku gelditu beharko lirateke, EAE-ko Kooperatiben Kontseilu Gorenaren parekoa.
Azken ondorio bezala, eta Larrañagaren artikuluari aipamen bat eginez, bi ideia azpimarratu nahi ditugu. Alde batetik, Larrañagak erakutsitako ausardia eta pragmatismoa, Euskadiko Kooperatiben zenbait elementu heterodoxo eta polemiko Brasilgo kooperatibismoari transferitzea proposatzen duenean: bitariko kooperatibaz ari gara.
Bestetik, sektore-publikoak kooperatibismoaren garapenean duen garrantzia eta eragina: kooperatiben autonomia eta independentzia printzipioa errespetatuz, estatuen eta erakunde publikoen parte-hartzea aldarrikatzen du Larrañagak Latinoamerikako herrialdeen kasuan. Horretarako, Londoñori egindako aipamen bat erabiltzen du: “en los paises en vías de desarrollo, los estados deben utilizar el cooperativismo como agente para el cambio, y éste debe ser ágil y eficaz” [Loroño, C. (1978): El Movimiento Cooperativo y el Estado, Intercoop, Argentina]. Londoñoren ustez, estatu iberoamerikarretan kooperatibismoaren lidergoa definituta dagoen botere baten esku egon beharko litzateke, hain zuzen ere, estatuaren esku.
Gure ustez, interesgarria litzateke Ekonomia Publikoaren eta Ekonomia Solidarioaren artean sinergia-eredu berriak aztertzea, batez ere, garapen bidean dauden herrialdeetan. Larrañagak aipatu bezala, Lanaren Nazioarteko Erakundeak 2002an Kooperatiben Sustapenerako onartutako Gomendioaren arabera, “neurri zehatzak hartu behar dira kooperatiben garapenerako eta kontuan hartu beharko dituzte neurriok kooperatiben autonomia eta independentzia bereizgarriak”.
Gaiaz gehiago irakurtzeko: ikus Unai del Burgo UEUko ekonomia saileko kideak egindako lantxoa “Ekonomia Sozial eta Solidarioa Latinoamerikan: Brasilgo kooperatibismoaren kasua” (unibertsitatea.net-eko Otarrea dokumentuen biltegian). Bitxikeria: Luis Razeto-ren ikuspegiari egindako hurbilketa.
