Gaur Euskararen Eguna da eta mahai gainean dut Gandhiren liburu bat, nire
bizitzan irakurri dudan lehena eta oraingoz bakarra (Ghandi, Mahatma,
Autobiografia: historia de mis experiencias con la verdad, Madrid:
Arkano Books, 2008, 399 or.). Gandhik berak azaletik begiratzen dit,
argazkian irribarrez, eta nire gogoa erraz hegaldatzen da
nerabezaroko urteetara, Gandhi idolotzat nuen garai hartara. Zeren,
ez dago zertan ukatu, nire baitan miresgarriagoa zen orduan Indiako
askatzaile baketiarra Kubako heroi iraultzailea baino, hots, Ernesto
Che Guevara.
Suposatzen dut nire heziketak eta giroak asko laguntzen zuela
horretan. Badakit, baita ere, ez dela nire belaunaldiko guztien kasua
eta, areago, bat baino gehiago pasatu zela batengandik bestearengana
egun batetik bestera. Horrelakoa zen garaia.
Baina ba ote du zerikusirik Gandhik euskal komunitate
zientifikoarekin? Badu, eta ez txikia. Lehen artikulu honetan hori
erakusten saiatuko naiz.
Gandhi
XX. mendeko pertsonaiarik garrantzitsuenetakoa da mundu mailan, hori
guztiok dakigun zerbait da, besterik ez balitz ere bera izan zelako
munduko bigarren estatu populatuenaren askatzailea. Lider politiko
abertzale bat, beraz, bere herria independentziara eraman zuena.
Baina ez da izaten hori euskaldunon artean aipatuena, haren filosofia
politikoa baizik, hots, indarkeria
eza
edo, berak bataiatu zuen bezala, satyagraha,
gure
hizkuntzan egiaren
aldeko irmotasuna.
Zeren Gandhi topiko bat aurkeztu izan zaigu beti, bakearen
profeta,
eta besterik ez. Ondorioz bere autobiografia irakurtzea zinez
harrigarria suertatzen da, oker ez banago bakea
ez
delako behin ere aipatzen bere ia 400 orrietan zehar eta, aldiz,
behin eta berriro, obsesiboki, beste hitz bat agertzen delako: egia.
Aski
da izenburuari erreparatzea: nire
esperientziak egiarekin (eta
ez bakearekin).
Eta horra galdera: zein da, hortaz, Gandhiren egia?
Gandhiren
egia haren bizitza eta esperientzien fruitua da eta ez da erraza bi
lerrotan azaltzea, baina nire uste apalean haren egiaren muinean
guretzat, euskaldunontzat, garrantzi berezia duen kontzeptu bat dago:
identitatea.
Horretaz
jabetzeko onena liburu lehen 150 orrialdeak (hots, lehen eta bigarren
partea) arreta pittin batekin irakurri behar dira. Horra.
Gandhi britainiarrek menperatu eta kolonizatutako Indian jaio zen, klase
ertaineko familia batean, ez pobreak baina ezta aberatsak ere.
Hasiera-hasieratik bi munduen artean bizi da: batetik, Indiako mundu
tradizionala, familia, kasta,
erlijioa… britainiarren eraginpean azkar aldatzen ari den mundua
da. Izan ere, Gandhik egunero du aurrean indiarren menpekotasunaren
konstatazioa eta, simetrikoki, britainiarren gailentasunaren froga:
munduko inperiorik handiena sortu dute, India bera ere berenganatuz,
eta hori ez da kasualitatez suertatu, ez, britainiarrak indiarrak
baino hobeak direlako gertatu da. Garbi dago, beraz, zein den indiar
gazte batek segitu behar duen bidea bizitza honetan arrakasta izan
nahi badu: britainiarrak imitatzea, areago, britainiarra bihurtzea
osoro. Hori da Gandhiren bigarren mundua.
Gaztaro
osoa eragin bikoitz horren eraginpean biziko du: aita eta ama,
bereziki, balio tradizionaletan hezitzen saiatuko dira, bere
identitatea bere kastarekin
berdinduz
eta, adibidez, hamahiru urterekin ezkonduz edota erabateko
begetarianismoan haziz. Aldi berean Gandhik egundoko gogoa du
britainiarrak imitatzeko eta, hartara, artean nerabe hutsa delarik,
ezkutuka haragia jateko saio batzuk egiten ditu eta, behin, putetxe
batera joaten da. Janaria eta sexua, horra Indiaren askatzailearen
pentsamenduaren mugarri garrantzitsuenetako bi.
Horrekin batera
janzkera. Hirurei egundoko garrantzia ematen die eta orrialdeak eta
orrialdeak eskaintzen ditu horien gaineko esperientziak eta
pentsakizunak kontatuz. Harrigarria, ezta? Beharbada ez, horietan
baitatza, neurri handi batean, indiar identitate tradizionalaren eta britainiar identitate modernoaren aldeko talka. Ez dira txikikeriak,
identitate baten oinarri-oinarrizko adierazpenak baizik. Edo, bestela
esanda, borrokan dauden bi identitate kontrajarriren arteko
adierazpen nabarmenenak.
Prozesu
horren une kritikoa, nire ustetan, Ingalaterrara abokatu ikastera
joateko erabakia hartzea izan zen, hori baitzen gizartearen
eskaileran gora egiteko modurik ausartena eta egokiena. Aita hila
zelarik, anaia nagusiak bultzatzen du (dirua jartzeaz gain); bere
ingurune sozialean egundoko iskanbila eta gatazka sortzen da eta bere
kastak bere
baitatik egozteko mehatxua egiten du, eta baita gauzatu ere, Gandhik
ez baitzuen amore eman (“Descastado” da gertakariak kontatzen
duen kapituluaren izenburua, 45-47 or.). Baina, era berean, bere
amaren baimena lortzeko hiru zin gogor (“tres votos solemnes”,
44. or.) egiten ditu: Ingalaterran den bitartean ez du haragirik
jango, ez alkoholik edango, ezta emakumerik ukituko (gogora 18 urteko
gaztea izan arren bost urte zeramala ezkondua eta seme bat zeukala
ordurako, beraz, bere emazteari erabateko fideltasuna gordetzea da
egiazki agindu zuena). Eta Ingalaterrara abiatzen da, itsasontziz,
helburu bikoitz honen eraginpean: batetik, oso-osorik ingeles
bilakatzea (eta ondorioz gizartean gora egiteko bidean jartzea)
baina, bestetik, amari egindako zin solemneak ez apurtzea, bere
jatorrizko nortasuna gordez. Ez zen egoera erosoa.
Arazoak
bidaian bertan hasi ziren eta etenik gabe iraun zuten Ingalaterran
pasatu zituen hiru urteetan: bere inguruko ia inork, ez ingelesik ez
indiarrik, ezin zuen ulertu begetarianismoari eusteko tema, jakina
zenean superstizio oriental estupido eta kaltegarri bat besterik ez
zela, gizonaren garapen fisiko eta intelektual osoa eragozten zuena.
Amari egindako zina, bestalde, ezin zen seriotzat hartu. Sexuarena,
tira, errazagoa zen maila pribatuan mantentzea, baina janaria…
Bestalde, denak adoretzen dute ingelesez hitz egitera (oso maila
baxua zeukan abiatu zenean, eta benetako arazoak zituen ingelesei
ulertzeko). Zer esanik ez, janzkera europarra ezinbesteko baldintza
zen abokatu bati zegokion bizitza sozialean integratzeko. Gandhi
heldu berria kar biziz saiatzen da britainiar oso bihurtzen:
begetarianismoari gogor heltzea erabakita duenez gero, beste alor
batzuetan benetako jauna
bihurtzen
saiatzen da (“Jugando al gentleman inglés” da kapitularen
izenburua, 52-54. or.): janzkera berri eta garestiak erosten ditu eta
ahalegin biziak egiten ditu gorbataren korapiloa ondo egiten ikasteko
eta bere ile sarria europar erara orrazteko; ez hori bakarrik,
frantsesa, dantza, eta ahoskera ikasteko ikastaro partikularrak
kontratatzen ditu, egundoko dirutza gastatuz, eta, hori guztia
nahikoa ez, elokuentzia ikastaroetara ere apuntatzen da; azken maila,
akabosea, bibolina jotzen ikasten saiatzea izango da.
Zorionez,
heldu berriaren sukarra izan zen, denborarekin hasi baitzen egokitzen
eta bere britainiartzeari
neurria hartzen. Ondorioa, dena den, garbia da: Indiara itzuli
zenerako ez zen gai frantsesez hitz egiteko, bibolina jotzeko edota
dantza europarrak egiteko, baina janzkeraz eta hizkeraz abokatu
ingeles perfektu bat zen, goian aipatu dugun hiru salbuespenekin:
begetarianoa, alkoholik edaten ez zuena eta emazteari estriktoki
fidel zaiona. Ondo fijatzen bagara, mota bateko ingelesa zen,
Ingalaterran bertan aski ugariak baitziren ohitura horiek zituztenak
eta berau ere izana zen elkarte begetariano bateko idazkaria hantxe.
Baina
benetako ingelesa ote zen? Handik gutxira Hego Afrikara abiatzen da,
abokatu gisa lanera, eta berehala hasten da konturatzen identitatea
aldatzeak ez dakarrela, berez, integrazioa: trenean tertzeran
ibili
behar du, zalgurdian ezin du sartu (goian joan behar du), hotel
askotan ez dute onartzen edo, onartuta ere, ezin du beste bezeroekin
batera bazkaldu… Arazoa, bere larruaren kolorea, ez aski zuria
europar askorentzat. Eta hor hasten da bere borroka. Lehenetakoa,
epaitegian turbantea erabiltzeko debekuak sortua. Janzkera,
tontakeriatxo bat besterik ez… Ez, ez da hala, Gandhik berehala
ikasi zuen egoera batzuetan ez dela hala. Honez gero geuk ere
badakigu.
Eta
hizkuntzari buruz, zer? Janaria, sexua eta janzkerarekin batera ziur
aski Gandhiren identitatearen elementu garrantzitsuenetakoa da.
Aurreratu dezagun apur bat: Gandhi Euskal
Herrian Euskarazekoak
baino erradikalagoa da. Baina horretaz hurrengo artikuluan arituko
gara, honetan konforma gaitezen esateaz nortasunaren
dema
dela Gandhi gaztearen pentsaeraren gako nagusietako bat, gure uste
apalean.
