Euskararen Erabilera Normalizatzeko Oinarrizko Legea orain dela 33 urte argitaratu zen Jaurlaritzaren Agintaritzaren Aldizkarian. Handik 4 urtetara, 1986ko abenduaren 17an, Euskararen Foru Legea argitaratu zen Nafarroako Gorteetan eztabaidatu eta onartu ondoren. Bi-biak dira euskara, euskararen hiztun elkartea eta euskararen erabilera arautzen duten legeak, lege horiek dira, beraz, euskararen normalizazioaren framing-a edo markoa. Hau da lege horiek arautzetik harago euskararen normalizazioa zedarritu eta mugatu egiten dute.
Informazioaren gizartean edota garai digitalean bizi omen gara aro analogikoaren legeekin. Gaur egun irrigarria da 1982ko legearen 22. kapituluan irakurtzea: Jaurlaritzak, EITB-n hizkuntza arauzkotzeari bultza egingo dio, euskera, Euskal Herrian berenezko hizkuntza denez behar bezala erabiliko dela bermatzeko. Irrigarria eta idazkera arrotza egiten zaigu gaur egun. Hain zuzen ere, artikulu horretan egiten da EITBren aipu bakarra, Irrietatik negarrari eman diezaiokegu ohartzean EITB hori ez dela irakurleak uste duena, Espainiako Irrati-Telebista (TVE) baizik. Orain ezagutzen dugun EITB legea baino beranduago sortu baitzen.
Euskararen gaineko lege nagusiak zaharkituta daude ez baitagozkio informazio eta komunikazio teknologien garaiari. Harrigarri egiten zaigu batzuek egiten duten legeen defentsa gartsua eta bestetzuek legeekiko erakusten duten konformidade axolagabea. Legeak zaharkituta daudela azaldu arren, adibideak eman arren, xehe-xehe arrazoitu arren, ukatu egiten digute. Legeek, oraindik orain, ibilbide egiteko daukatela ihardetsi digute. Eztabaida kateatuta dago, antzua da.
Kontua da, legeak, biak, euskararen normalizazioaren aurrerabiderako tresna eraginkorrak izateari utzi diotela. Egindako lana eta lortutakoa ikaragarria da bai, berrogei urteren buruan lortu dugu hilzorian zegoen hizkuntza arta intentsiboren egoerara ekarri dugu. Miraria. Baina euskaldunok, eleaniztunok nahi baduzue, biztanleriaren heren eskas bat besterik ez gara. Aitorpenik egin behar izatekotan, aitor dezakegu legeek lagundu dutela euskara bezpera gelatik ateratzeko. Bai, ondo, baina hizkuntzaren egoera larritik ateratzeko, —zaurgarria izendatzen du UNESCOk—, garaian garaiko lanabesak behar ditugu, informazio eta komunikazio teknologien garaiari egokitutako araubideak, alegia.
Bien bitartean hizkuntza politikari esleitutako aurrekontuaren proportzioa gero eta murritzagoa da. Euskalgintzaren sektore batzuetan etsipena sumatzen da eta, ahapeka, laguntza eta babes handiagoa eskatzen dute bizirauteko. Garai bateko militantzia zena, nork bere denbora, lana eta baliabideak musu-truk jartzea euskararen normalizazioaren alde, prekarietate bihurtu da. Euskalgintza krisian dago, euskalgintza soziala esango luke bateren batek.
Posible ote da euskalgintza izatea eta soziala ez izatea? Euskalgintza ez zen herritik, gizartetik, sortu? Euskalgintzakoak ez ote dira herri-erakundeak? Halere, euskalgintza soziala eta euskalgintza instituzionala, antinomia gisa aurkezten diguten bikotean, aurrena krisian eta hurrena inoiz baino osasuntsuago daude. Zerbait aldatzen ari da.
Euskalgintza instituzionala oximorona da, sindikalgintza gobernutarra esatearen antzeko zerbait. Termino hori Jaurlaritzaren eta haren inguruko bulegoetatik sortu da. Erakundeek euskararen alde egiten dute, eta aurka, egia ere bada, baina instituzioak ez dira euskalgintza. Euskalgintzakoak ezin izan baitaitezke gobernuz barruko erakundeak. Nahas-mahas giro interesatuan zoru komuna aurkitu behar dugula esaten digute. Zer da zoru komuna? Komuna, nortzuen artean? Gaude, euskalgintzak galdutako unibertsoa berreskuratu beharko lukeela, euskararen unibertsoa, alegia. Gurea zorua baino unibertsoa baita.
